Stowarzyszenie Autorów ZAiKS jest najstarszą i największą organizacją zajmującą się zbiorowym zarządzaniem i ochroną praw autorskich. Obok kilkunastu innych działających w Polsce udziela zezwoleń na korzystanie z utworów, sprawuje kontrolę nad sposobem ich eksploatacji, a także inkasuje i dzieli środki finansowe uzyskane od użytkowników.

Obecna decyzja Prezesa UOKiK – nałożenie kary w wysokości 1,5 mln zł – dotyczy sprawy, która swój początek miała kilka lat temu. W lipcu 2004 roku – po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego na wniosek członków zespołu muzycznego „Brathanki” – Prezes UOKiK wydał decyzję, w której uznał, że ZAiKS wymuszał na twórcach udzielanie wyłącznego upoważnienia do zarządzania prawami do utworów w zakresie publicznego wykonania oraz nagrywania. Autorzy nie mieli możliwości wyboru jakie pola eksploatacji swojego dzieła powierzą w zarząd ZAiKS-owi, jakie zaś innej organizacji. Stowarzyszenie uniemożliwiało indywidualne wykonywanie praw do utworów i samodzielne podejmowanie decyzji np. o warunkach wykorzystania ich w albumach z muzyką. Zdaniem Urzędu praktyka ograniczała twórcom możliwość wyboru, która organizacja i na jakich obszarach związanych z ochroną praw autorskich będzie go reprezentować. UOKiK nakazał zmianę kwestionowanej praktyki i nałożył 500 tys. zł kary.

Stowarzyszenie odwołało się od decyzji Prezesa UOKiK do wszystkich instancji – bezskutecznie. Kolejne sądy potwierdziły ustalenia Urzędu. Decyzja stała się prawomocna i ZAiKS powinien niezwłocznie ją wykonać – czyli zmienić warunki umów oraz poinformować wszystkich swoich klientów o możliwości podpisania aneksu do umowy na nowych zasadach. Ponadto Stowarzyszenie było zobligowane do zapłaty kary finansowej. W styczniu 2008 roku ZAiKS wpłacił nałożoną sankcję, jednak nie zmienił w pełni zakwestionowanej praktyki.

W związku z tym Prezes UOKiK ukarał Stowarzyszenie za niewykonanie decyzji w terminie. W tym przypadku okresem wystarczającym na wprowadzenie stosownych zmian były dwa miesiące od uprawomocnienia się decyzji. Z informacji zebranych przez Urząd wynika, że ZAiKS uporczywie i długotrwale zwlekał z wprowadzeniem zmian. Pierwsze realne prace rozpoczęto dopiero po upływie pięciu miesięcy od uprawomocnienia decyzji, a pełne jej wykonanie nastąpiło po siedemnastu miesiącach na skutek wszczętego przez Urząd postępowania.

Urząd nie kwestionuje faktu, że działalność organizacji zbiorowego zarządzania służy interesom artystów. Samodzielne wykonywanie swoich praw na wszystkich polach eksploatacji może być bardzo trudne, stąd też twórcy chętnie powierzają reprezentowanie swoich interesów organizacjom. Stowarzyszenia branżowe powołane w celu ochrony interesów swoich członków, nie mogą jednocześnie ograniczać ich praw. Wykorzystywanie pozycji rynkowej – w tym wypadku przez stowarzyszenia –poprzez narzucanie niekorzystnych warunków umów umowy jest niezgodne z prawem. W takich sytuacjach musi wkroczyć Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dzięki naszym staraniom udało się doprowadzić do zmiany nieuczciwych praktyk – autorzy zyskali większą swobodę dysponowania swoimi prawami.

Zgodnie z prawem Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę finansową w wysokości do 10 tys. euro za każdy dzień zwłoki w wykonaniu decyzji. W tym przypadku nałożono sankcję w wysokości 1000 euro za każdy dzień co łącznie daje kwotę 1 565 334 zł.

Decyzja nie jest prawomocna. Przysługuje od niej odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

To nie jest pierwsze postępowanie prowadzone przez UOKiK w sprawie organizacji zarządzających prawami autorskimi. W lutym 2008 roku Prezes Urzędu uznał, że Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców (STOART) naruszył prawo ograniczając artystom możliwość powierzenia zarządu prawami autorskimi w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. Ponadto obecnie UOKiK prowadzi cztery postępowania antymonopolowe, w których kwestionuje praktyki ZAiKS, Stowarzyszenia Filmowców Polskich oraz Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP).