Projekt „Łomżyński Bastion 1920” pięknie współgra z inną inicjatywą edukacyjną łomżyńskiej biblioteki pod hasłem „HistoGranie”, dotyczącą wielowiekowej historii Łomży i adresowanej do starszej młodzieży oraz dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. „Łomżyński Bastion 1920” dotyczy jednak tylko wycinka lokalnej historii, chociaż niezwykle ważnego nie tylko dla Łomży, ale dla całego kraju: obrony miasta na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku, która zatrzymała wojska bolszewickie na tyle długo, że główne siły polskie zyskały bezcenny czas, konieczny na przegrupowanie jednostek i dokonanie zwycięskiej kontrofensywy.
– Nie byłoby „Cudu nad Wisłą” gdyby nie „Cud nad Narwią”, miał powiedzieć marszałek Józef Piłsudski – zauważa dyrektor Teresa Fromelc-Pawelczyk. – Przypisywane mu przez lokalną tradycję słowa odnoszą się do bohaterskiej obrony Łomży przed bolszewikami przez batalion zapasowy 33 Pułku Piechoty w dniach 28 lipca – 2 sierpnia 1920 roku. Łomżyńskie wojsko, wraz z żołnierzami innych jednostek oraz wspierającymi ich mieszkańcami miasta i okolicznych miejscowości, powstrzymywało aż przez pięć dni przeważające siły Armii Czerwonej, dając tym samym polskim dowódcom czas na przygotowanie Bitwy Warszawskiej, zwanej dzisiaj Cudem nad Wisłą. Łomża i leżące nieopodal fortyfikacje w Piątnicy stały się areną, na której niezwykle ofiarna postawa wojska i cywilów stworzyła sytuację, gdzie łomżyńscy bohaterowie mieli w swoich rękach – jak mówili już wtedy uczestnicy tamtych wydarzeń – „klucze do Warszawy”. I chociaż do Łomży wkroczyli sowieci, to zatrzymanie ich na te kilka dni na łomżyńskim odcinku Narwi bez wątpienia było jedną z przyczyn, które przyczyniły się do ostatecznego zwycięstwa na bolszewikami.
Projekt odwołuje się właśnie do tamtych wydarzeń sprzed stu lat. Jest realizowany we współpracy ze Szkołą Podstawową nr 5 im. Stanisława Staszica w Łomży, Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży, Centrum Aktywności Turystycznej i Kulturalnej Domek Pastora w Łomży, Stowarzyszeniem Klub Fort, Oddziałem Archiwum Państwowego, Łomżyńskim Towarzystwem Naukowym im. Wagów. Obejmie cztery wycieczki o charakterze historycznym, na przykład do piątnickiego Fortu I i III, zwiedzanie Muzeum Fortecznego pułkownika Ludwika Zalewskiego z bogatymi zbiorami, dotyczącymi również walk w 1920 roku, a do tego Domku Pastora, związanego z osobą Józefa Piłsudskiego i jego działalnością niepodległościową czy wystawy „Łomża 1920“ w Muzeum Północno-Mazowieckim. Odbędzie się też spacer po zabytkowym cmentarzu przy ulicy Kopernika, na którym spoczywają choćby Leon Kaliwoda, śmiertelnie raniony podczas rozbrajania Niemców 11. listopada 1918 roku dowódca tutejszej POW, czy Jerzy Sawa-Sawicki, dowódca 33 Pułku Piechoty podczas wojny polsko-bolszewickiej. Zaplanowano również pięć spotkań edukacyjnych, przybliżających mało znane fakty, dotyczące tamtych wydarzeń (wśród prelegentów m.in. Michał Kaczyński z łomżyńskiego oddziału Archiwum Państwowego w Białymstoku i Adam Sokołowski z Muzeum Północno-Mazowieckiego), a w każdym z tych etapów będzie uczestniczyć po 40 osób. Nowo zdobytą wiedzę uczestnicy będą mogli sprawdzić w konkursie z nagrodami; odbędzie się też wystawa pokonkursowa w Domku Pastora oraz powstanie film, dokumentujący realizację projektu.
– Z większością instytucji uczestniczących w projekcie „Łomżyński Bastion 1920” współpracujemy od wielu lat, z Klubem Fort nawiązaliśmy kontakt po raz pierwszy – podsumowuje dyrektor Teresa Fromelc-Pawelczyk. – Zakładamy, że wspólna praca nad tym projektem wzmocni nasz potencjał, zacieśni więzi między instytucjami kultury i organizacjami, co zaowocuje w przyszłości kolejnymi projektami i udaną współpracą w codziennej działalności.
