Polskie prawo antymonopolowe jest częścią europejskiego systemu ochrony konkurencji. Podobnie jak w innych krajach UE wzoruje się na przepisach Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej zakazujących porozumień ograniczających konkurencję oraz nadużywania pozycji dominującej. 18 stycznia wchodzi w życie znowelizowana ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, której celem jest skuteczniejsze eliminowanie praktyk monopolistycznych i ochrona uczciwej, nastawionej na dobrobyt konsumenta konkurencji. Potrzeba nowelizacji dotychczas obowiązującej ustawy z 2007 roku wynikała z przeglądu jej funkcjonowania, zmian na rynku oraz rozwoju najlepszych praktyk ochrony konkurencji w innych jurysdykcjach.
- Nowelizacja domyka dotychczasowe luki prawne i przyczyni się do wzmocnienia ochrony konkurencji i konsumentów. Gospodarka wolnorynkowa wymaga uczciwej, nakierowanej na dobrobyt konsumenta konkurencji między firmami - mówi Prezes UOKiK Adam Jasser.
Skuteczna ochrona konkurencji działa na rzecz uczciwych przedsiębiorców, wspiera rozwój gospodarczy, innowacyjność i dobrobyt konsumentów.
Nowelizacja stanowi również realizację misji Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która zakłada skuteczność, sprawność i otwartość działań administracyjnych. Celem UOKiK jest stanowcze, lecz racjonalne i otwarte na dialog z przedsiębiorcami reagowanie na naruszenia konkurencji.
Wykrywanie większej liczby zmów
Skuteczniejszej walce z niedozwolonymi porozumieniami pomóc może wydłużenie okresu przedawnienia praktyk ograniczających konkurencję z roku do pięciu lat. Pozwoli to na wykrycie większej ilości zmów szkodliwych dla gospodarki oraz konsumentów. Może również działać prewencyjnie - zniechęcać do niedozwolonych działań.
Domknięcie systemu odpowiedzialności za złamanie prawa
Istotną zmianą będzie wprowadzenie możliwości nałożenia kary finansowej na osoby zarządzające przedsiębiorstwem za umyślny udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję. Dotychczas menedżerowie osobiście odpowiedzialni za złamanie prawa unikali konsekwencji, a koszty sankcji przerzucane były często na akcjonariuszy, którzy nie mieli wpływu na niedozwolone działania. Zmiana domyka zatem system odpowiedzialności za niedozwolone praktyki, ma również za zadanie zniechęcić do zawierania nielegalnych porozumień.
Zachęta do wprowadzenia systemów compliance
Osobista odpowiedzialność osób kierujących przedsiębiorstwem powinna być bodźcem do wprowadzenia systemów compliance, czyli przyjmowania i stosowania kodeksów, zasad i procedur jakimi powinni kierować się pracownicy i zarządzający, tak aby przestrzegać prawa. Obecnie jest to szczególnie istotne, mamy bowiem do czynienia z deficytem uczciwości kupieckiej. Skuteczny compliance powinien pełnić dwie funkcje. Po pierwsze zapobiegać łamaniu prawa antymonopolowego, a po drugie może zminimalizować negatywne skutki dla spółki i menedżerów – jeżeli mimo wszystko dojdzie do złamania przepisów.
Program łagodzenia kar
Zmiany dotyczą również programu łagodzenia kar leniency. Wprowadzone rozwiązanie, tzw. leniency plus umożliwi przedsiębiorcy, który złoży wniosek jako drugi lub kolejny, uzyskanie dodatkowego obniżenia kary o 30 proc., jeśli poinformuje Urząd o innej zmowie, której również był uczestnikiem. W tej drugiej sprawie będzie miał status pierwszego wnioskodawcy i uniknie w niej kary finansowej.
Niższa kara
Nowela wprowadza również procedurę dobrowolnego poddania się karze (ang. settlements). Przedsiębiorca, który złoży oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się karze, zaakceptuje jej wysokość oraz konsekwencje złożenia odwołania - uzyska w zamian 10 proc. redukcji sankcji. Dzięki temu Urząd szybciej i skuteczniej doprowadzi do przywrócenia konkurencji na rynku.
Ostrzeżenia dla konsumentów
Wszystkie zmiany chroniące konkurencję w ostatecznym rozrachunku są korzystne dla konsumentów. Ustawa wprowadza także nowe narzędzie bezpośrednio chroniące słabszych uczestników rynku. Chodzi o tzw. ostrzeżenia publiczne, które będą wykorzystywane w przypadku stwierdzenia przez Urząd szczególnie uzasadnionego podejrzenia stosowania przez przedsiębiorcę nielegalnej praktyki skierowanej do odbiorców, która może narazić szeroki krąg konsumentów na znaczne straty finansowe lub niekorzystne skutki.
Środki zaradcze
Nowym narzędziem UOKiK będą środki zaradcze (ang. remedies). W decyzji kończącej postępowanie UOKiK będzie miał możliwość wskazania przedsiębiorcy, jakie działania ma podjąć w celu usunięcia skutków naruszenia lub zaprzestania niedozwolonej praktyki. W pierwszej kolejności będą to mogły być tzw. środki behawioralne, np. udzielenie licencji własności intelektualnej na niedyskryminujących warunkach, czy zmiana umowy. Jeżeli okażą się one nieskuteczne lub uciążliwe dla przedsiębiorcy, Urząd będzie miał możliwość zastosowania specjalnych środków.. Jednym z nich może być nakaz rozdzielenia prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności na szczeblu detalicznym od hurtowej w celu zapewnienia innym detalistom jednolitych warunków na danym rynku.
Szybsza kontrola koncentracji
Realizując postulat środowisk gospodarczych, uproszczone i skrócone zostaną procedury dotyczące kontroli koncentracji. Wprowadzona zostanie dwuetapowa analiza wniosków w sprawie fuzji i przejęć - proste koncentracje rozpatrywane będą w ciągu miesiąca, natomiast bardziej złożone przez dodatkowe cztery.
Ponadto przedsiębiorca w sprawach gdzie prawdopodobnie dojdzie do istotnego ograniczenia konkurencji jeszcze w toku trwającego postępowania pozna przewidywany kierunek rozstrzygnięcia, w tym zastrzeżenia Urzędu. Będzie mógł odnieść się do nich, a nawet zmodyfikować zakres fuzji lub przejęcia, tak aby uniknąć decyzji zakazującej transakcji.
Otwarte podejście Urzędu
Zmianom przepisów towarzyszyć będzie otwartość urzędu na dialog z przedsiębiorcami. Przygotowane są nowe reguły wewnętrzne, które ułatwią takie kontakty z poszanowaniem przepisów prawa i zasad sprawiedliwości proceduralnej. Podstawową zasadą jest możliwość bezpośredniego kontaktu przedsiębiorcy z Urzędem, tak aby mógł on przedstawić swoje stanowisko. Nie są to jedyne dokumenty, których celem jest przejrzystość działania UOKiK. Urząd zaktualizował Wyjaśnienia w sprawie kryteriów i procedury zgłaszania zamiaru koncentracji Prezesowi UOKiK, a obecnie trwają prace nad stworzeniem podobnych dokumentów wyjaśniających inne zagadnienia.
Urząd będzie monitorował efekty funkcjonowania ustawy, a także wsłuchiwał się w opinie ekspertów akademickich i innych interesariuszy, tak aby w ciągu dwóch lat dokonać w dialogu społecznym przeglądu przepisów antymonopolowych oraz dokonać w nich ewentualnych zmian.
Wszystkie zmiany, które wprowadza nowelizacja oraz tekst ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów można znaleźć na stronie internetowej UOKiK.