Podstawową przesłanką rozwoju regionów i społeczności lokalnych jest zmiana ustrojowa, która dokonała się w Polsce na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku wprowadzając gospodarkę rynkową i demokratyczny ustrój polityczny. Rynek uwalnia przedsiębiorczość i stwarza podstawy racjonalnego gospodarowania posiadanymi zasobami. Demokracja otwiera pole aktywności i zaangażowania obywateli, odbudowania więzi społecznych w społecznościach lokalnych i na poziomie regionu.

Dobrze funkcjonująca gospodarka oraz rozwój przedsiębiorczości to podstawowe warunki zapewnienia w przyszłości lepszych warunków życia mieszkańców.

Struktura społeczno – gospodarcza powiatu jest zdecydowanie rolnicza. Pod tym względem powiat łomżyński niewiele różni się od sąsiadujących powiatów. Informuje nas o tym podział ludności na rolniczą i utrzymującą się z zawodów pozarolniczych. Według Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, na terenie powiatu łomżyńskiego zamieszkiwało 34.038 osób związanych z rolnictwem, stanowiąc tym samym 66,34% ogólnej liczby ludności powiatu. Zdecydowana większość (32.687 osób, tj. 96%) tej grupy ludności to mieszkańcy wsi.

W powiecie łomżyńskim zdecydowana większość osób związanych z rolnictwem koncentrowała się w gospodarstwach domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, stanowiąc 93,55% ludności w gospodarstwach domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego i 48,28% ludności ogółem związanej z rolnictwem.

Największe zatrudnienie należy odnotować w sektorze rolniczym. Na ogólną liczbę mieszkańców pracujących łącznie z rolnictwem indywidualnym w 2004 roku (14.972) osób), 11.911 osoby pracowały w sektorze rolniczym, stanowiąc 79.56%.

Pracujący według sektorów ekonomicznych

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Bogate ekologicznie czyste zaplecze surowcowe sprawia, że potencjał przemysłowy zdominowany jest głównie przez przetwórstwo rolno – spożywcze, które reprezentują małe i średniej wielkości zakłady przetwarzające miejscową produkcję rolną. Najwyższą dynamikę rozwojową wykazuje przemysł mleczarski, w którym to obserwuje się przyspieszone procesy dostawcze do wymogów rynku.

Na początku 1999 roku funkcjonowało w powiecie 1.917 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Ich liczba zwiększyła się o 19,37% (o 461 podmiotów) w stosunku do końca 2005 roku. Utrzymująca się tendencja rosnąca przedsiębiorstw, wpływa również na umacnianie pozycji gospodarczej już istniejących przedsiębiorstw.

Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w powiecie łomżyńskim w latach 1999-2005

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Porównując liczbę przedsiębiorstw zarejestrowanych wśród wszystkich powiatów ziemskich w Województwie Podlaskim, Powiat Łomżyński plasuje się na 10 miejscu. Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych działa na terenie Powiatu Białostockiego, Powiatu Augustowskiego i Powiatu Bielskiego.

Poddając analizie podmioty gospodarki narodowej w powiecie łomżyńskim według wielkości, należy zauważyć, że dominują mikroprzedsiębiorstwa (firmy zatrudniające do 9 pracowników, które stanowią 95,85% wszystkich). Na terenie powiatu występuje zaledwie 8 przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 osób, zaś tylko 1 przedsiębiorstwo zatrudniające powyżej 250 osób (Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Piątnicy).

Struktura jednostkowa podmiotów gospodarczych w powiecie łomżyńskim wskazuje na dominację sektora prywatnego (95,33%). Decyduje o tym przede wszystkim znaczna liczba zarejestrowanych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

Struktura podmiotów gospodarczych w powiecie łomżyńskim w 2005 roku według sektorów własności

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

Podobna sytuacja przedstawia się również w gminach powiatu łomżyńskiego. Największą dominacją podmiotów charakteryzują się jednak następujące gminy: Piątnica, Łomża i Śniadowo. Taka rozbieżność w liczebności podmiotów gospodarczych w w/w gminach jest spowodowana przede wszystkim bliskim sąsiedztwem miasta Łomży oraz funkcjonowaniem na tych terenach dużych zakładów przemysłowych.

Na terenie powiatu funkcjonuje kilka znaczących zakładów przemysłowych. W przetwórstwie rolno-spożywczym, szczególnie ważnym z uwagi na zagospodarowanie miejscowych płodów rolnych są to:

• Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Piątnicy (gm. Piątnica) zaliczana do grupy 10 najlepszych spółdzielni mleczarskich w kraju, posiadająca certyfikat ISO 9002 oraz uprawnienia eksportowe do Unii Europejskiej;
• Firma „Beko” w Jeziorku (gm. Piątnica) zajmująca się magazynowaniem mięsa i rożonek
• Zakład Produkcyjny Scandic Ford sp. zoo w Chojnach Starych (przetwórstwo warzyw i owoców)
• mieszalnia pasz w Piątnicy
• Masarnie w Podgórzu (Apis), Kupiskach (gm. Łomża)

Stosunkowo nieźle rozwinięty jest przemysł drzewny i materiałów budowlanych reprezentowany przez:

• Przedsiębiorstwo Przemysłu Betonów „Prefbet” w Śniadowie (gm. Śniadowo), największego w Polsce Północno-Wschodniej producenta betonu komórkowego oraz dostawcę wielu innych materiałów budowlanych, prowadzącego Centrum Obsługi Budownictwa w Łomży;
• Firma „Styrpol” w Jeziorku (gm. Piątnica) wytwarzająca elementy styropianowe dla potrzeb budownictwa;
• firma „MJ Jedwabne” w Jedwabnem (gm. Jedwabne) zajmująca się produkcją kostki brukowej
• Firma „Sonarol” w Jedwabnem (gm. Jedwabne) zajmująca się produkcją stolarki okiennej;
• Firma „Agro-Rolnik” zajmująca się dystrybucją maszyn i urządzeń rolniczych;
• Firma „Home-Pine” w Kupiskach (gm. Łomża) zajmującą się produkcją mebli;
• kopalnie żwiru i piasku: Drogoszewo i Zaruzie,
• Tartaki na terenie gminy Miastkowo i gminy Łomża.

W systemie gospodarki rynkowej ujawniły się wyraźnie historyczne uwarunkowania powiatu łomżyńskiego, które spowodowały, że społeczności lokalnej nie pozwalają rozwijać się równie szybko jak innym, tym samym negatywnie wpływając na ich konkurencyjność gospodarczą.